Na ratunek ratującym: kultura i kreatywność a bezpieczeństwo publiczne

Podczas instruktażu bezpieczeństwa w samolocie często słyszymy kluczową zasadę: w razie dekompresji maskę tlenową zakłada się najpierw sobie, a dopiero potem dziecku. Ta reguła, choć dla wielu zaskakująca, odzwierciedla fundamentalną prawdę o niesieniu pomocy: ratownik musi najpierw zadbać o siebie, aby móc skutecznie i długofalowo ratować innych.

Ta sama, niezwykle ważna analogia, leży u podstaw projektu, który w ostatnich miesiącach realizowano w Bielsku-Białej. Jego celem było podkreślenie, jak ogromne znaczenie ma zadbanie o zdrowie psychiczne, fizyczne oraz ogólny dobrostan ludzi pracujących w służbach mundurowych i ratowniczych.

Ukryte koszty służby: dlaczego potrzebne jest wsparcie?

Funkcjonariusze Policji, Straży Pożarnej, Straży Miejskiej, Służby Więziennej oraz innych służb, które na co dzień dbają o nasze bezpieczeństwo, w tym o porządek i bezpieczeństwo związane z ruchem drogowym, są grupą zawodową chronicznie narażoną na wysoki poziom stresu. Codzienne pełnienie obowiązków, często w warunkach zagrożenia, podejmowanie szybkich i trudnych decyzji oraz – co kluczowe – regularny kontakt z wydarzeniami traumatycznymi (wypadki, przemoc, śmierć) stawia psychikę tych osób pod ogromną presją. Wiele badań wskazuje, że te czynniki negatywnie wpływają na ich zdrowie psychiczne i fizyczne. W dłuższej perspektywie, nieleczony stres i niezdiagnozowane traumy prowadzą do poważnych konsekwencji, takich jak: depresja, Zespół Stresu Pourazowego (PTSD) oraz powszechne w tych środowiskach wypalenie zawodowe. Osłabiona kondycja psychiczna i emocjonalna funkcjonariuszy przekłada się nie tylko na ich życie prywatne i rodzinne, ale ma też bezpośredni wpływ na jakość pełnionej służby. Wnioski są jednoznaczne: nasze bezpieczeństwo publiczne zależy w dużej mierze od odpowiedniej kondycji psychicznej i emocjonalnej funkcjonariuszy i funkcjonariuszek. Ich dobrostan jest więc inwestycją strategiczną i potrzebną dla ogółu społeczeństwa.

„Kultura i zdrowie” – odpowiedź Instytutu Kultury Miejskiej - Miasta Splotów

Wychodząc naprzeciw tej palącej potrzebie zadbania o poprawę kondycji psychicznej lokalnych służb mundurowych i ratowniczych, Instytut Kultury Miejskiej - Miasto Splotów zainicjował projekt „Kultura i zdrowie dla służb mundurowych i ratowniczych”. Program był prowadzony od czerwca do listopada 2025 roku w Bielsku-Białej. Inicjatywa mogła zostać zrealizowana dzięki wsparciu finansowemu Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego w Bielsku-Białej. Ze strony Instytutu projekt koordynowała Edyta Ruta. W projekcie wzięło udział łącznie 127 osób zatrudnionych w różnych służbach na terenie Bielska-Białej i regionu. Stanowiło to konkretny, lokalny krok w kierunku profilaktyki zdrowia psychicznego.

Poza służbami mundurowymi podobne projekty były realizowane przez Instytut wraz z Beskidzką Okręgową Izbą Pielęgniarek i Położnych oraz Podbeskidzkim Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej.

Kultura i kreatywność jako narzędzia terapeutyczne

Jako główny sposób realizacji programu wybrano połączenie, które wciąż dla wielu może być nietypowe: kultury i kreatywności ze zdrowiem. Choć istnieją liczne badania świadczące o pozytywnym wpływie sztuki i działań artystycznych na samopoczucie i zdrowie psychiczne, a sama Światowa Organizacja Zdrowia wskazuje na pozytywny wpływ kultury na zdrowie psychiczne – wciąż nie są one szeroko wprowadzane jako metody profilaktyki.

W bielskim programie postawiono właśnie na tego typu działania. Obejmował on cykl warsztatów artystyczno-relaksacyjnych, prowadzonych przez profesjonalnych artystów i instruktorów. Dwugodzinne spotkania odbywały się raz w tygodniu, średnio przez 8 tygodni. Warsztaty poprzedziło spotkanie artystów i artystek z psychologiem, na co dzień pracującym ze służbami, co gwarantowało, że zajęcia będą prowadzone w bezpieczny i wspierający sposób. 

Kluczowym elementem ułatwiającym udział funkcjonariuszom była dostępność – zajęcia odbywały się w różnych instytucjach takich jak Galeria Bielska BWA i Galeria Fotografii B&B, Centrum Seniora, w specjalistycznych pracowniach artystycznych (Pracownia Rzeźby i Ceramiki "Ars Nova”), a także bezpośrednio w miejscu pracy, m.in. w siedzibie Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w Bielsku-Białej.

Uczestnicy mogli skorzystać z szerokiej i dopasowanej oferty:

• koncertów relaksacyjnych wykonywanych przez Magdalenę Karasiewicz Moc Wibracji – mających na celu głębokie wyciszenie i redukcję napięcia;
• warsztatów fotograficznych prowadzonych przez Inez Baturo – pozwalających na ekspresję emocji, skupienie, uważność i twórcze przetwarzanie doświadczeń;
• warsztatów ceramicznych prowadzonych przez Annę Hałat ze Studia Rzeźby i Ceramiki Ars Nova  – oferujących kontakt z materią, naukę cierpliwości i namacalny efekt pracy;
• zajęć z ruchu i oddechu prowadzonych przez aktora i tancerza Karola Pruciaka  – nastawionych na świadomość ciała i zarządzanie reakcją stresową poprzez techniki oddechowe;
• warsztatów kreatywnych łączących wiele rodzajów działań twórczych, prowadzonych przez Patrycję Dziech i Michała Czulaka.

Efekty: redukcja stresu i długofalowy odpoczynek

Początkowo niektórzy uczestnicy podchodzili do zajęć sceptycznie. Artyści i kultura mogły wydawać się odległe od ich codziennej, wymagającej rzeczywistości. Jednak to właśnie nietypowe podejście szybko okazało się skuteczne. „Zaskoczyło mnie, jak bardzo jestem na co dzień rozproszony i jak ciężko mi się skupić na własnym ciele” - przyznaje jeden z uczestników spotkań. Okazało się, że zajęcia twórcze pozytywnie odrywają od codzienności, przynosząc poczucie odprężenia. Funkcjonariusze i funkcjonariuszki szybko odczuli pozytywny wpływ zajęć na samopoczucie. Ich zaangażowanie było tak duże, że sami polecali i zachęcali współpracowników do udziału.

Analiza danych z ankiet przeprowadzonych przed i po cyklu zajęć pozwoliła odnotować wymierne korzyści, w tym:

• wyraźną redukcję poziomu stresu i ogólnego napięcia psychofizycznego,
• wzrost poczucia wyciszenia i relaksu odczuwalny po każdych zajęciach,
• poprawę poczucia sprawczości i kompetencji, nie tylko w kontekście zawodowym,
• ogólną poprawę dobrostanu psychicznego.

Najważniejszy był efekt długofalowy – wielu uczestników deklarowało, że dzięki udziałowi w programie odnalazło nową, skuteczną metodę na odpoczynek i regenerację, którą może kontynuować samodzielnie. Oznacza to, że projekt nie był tylko jednorazową pomocą, ale dał uczestnikom narzędzia do samodzielnego zadbania o siebie.

Program „Kultura i zdrowie dla służb mundurowych i ratunkowych 2025” udowodnił, że dbanie o kondycję psychiczną ratownika to najlepsza inwestycja w bezpieczeństwo ratowanego. Podobne działania będą kontynuowane w 2026 roku przez Fundację PASMO - Instytut Odporności Społecznej. Więcej informacji na pasmo.org.pl.